plerisque videbatur, sic agebat, sic contrahebat, sic muneribus fungebatur: cessabit senatusconsultum. 1. 3.V.1. 3. ff. de off. præt.

3. Quod dicitur in eo, qui studiorum causâ absens mutuum acceperat, cessare senatusconsultum : ita locum habet, si probabilem modum in mutuâ non excessit. Certè eam quantitatem, quam pater solebat subministrare. 1. 7. §. 13. C. civ. 1312.

4. Hoc ampliùs, cessabit senatusconsultum, si pater solvere cœpit quod filius familias mutuum sumpserit : quasi ratum habuerit. Si paterfamilias factus, solverit partem debitì, cessabit senatusconsultum : nec solutum repetere potest. l. 7. §. penult. et ult. C. civ. 1134, 1235, 1311.

5. Hi demùm solutum non repetunt, qui ob pœnam creditorum actione liberantur, non quoniam exonerare eos lex voluit. 1. 9. §. 4. in fin. Quia naturalis obligatio manet, l. 10. v. s. de condict. indeb. 1. 19.

6. Si jusserit pater filio credi, deindè, ignorante creditore, mutaverit voluntatem : locus senatusconsulto non erit : quoniam initium contractûs spectandum est. l. 12. C. civ. 2008.

LIBER QUINDECIMUS.

TITULUS I. De peculio

1. Peculium Tubero sic definit, quod servus domini permissu, separatum à rationibus dominicis habet, deducto indè, si quid domino debetur. 1. 5. §. ult.

2. Si nondùm quicquam domino absit, (Marcellus ait) meliùs esse præstare creditori : ut caveat (ille) refusurum se, si quid præstiterit dominus hoc nomine conventus: quàm ab initio deduci: ut medii temporis interusurium magis creditor consequatur. 1. 9. §. ult.

3. Licet creditori vigilare ad suum consequendum. 1. 21.

4. Iniquum in plures adversarios distringi qui cum uno contraxerit. I. 27. §. ult. v. tit. de duob. reis.

5. Fidejussor futuræ quoque actionis accipi potest. 1. 50. C. civ. 1130, 2011, s.

TITULUS II. De in rem verso.

1. Regulariter dicimus, toties de in rem verso esse actionem: quibus casibus procurator mandati, vel qui negotia gessit, negotiorum gestorum haberet actionem. 1. 3. §. 2. C. civ. 1375, 1998.

Illud in summâ admonendi sumus, id quod jussu patris contractum fuerit, quodque in rem ejus versum erit: directò quoque posse à patre dominove condici, tanquàm si principaliter cum ipso negotium gestum esset. §. ult. inst. Quod cum eo qui in al. pot. e. n. g. e. d. Si in rem eorum quod acceptum est, conversum sit: quasi cum ipsis potiùs contractum videatur. l. 1. h. t, 2. Neque spectamus: an bono domini cesserit, quod consump

tum est sed an in negotium domini. Undè rectè dicitur: et si frumentum comparavit servus ad alendam domini familiam, et in horreo dominico reposuit, et hoc periit, vel corruptum est vel arsit viderit versum. 1. 3. §. 6. in fin. et §. 7. C. civ. 1999.

3. Curiosus debet esse creditor quò vertatur. 1. 3. §. 9. in fin. 4. In rem autem versum videtur, pro ut aliquid versum est. Proindè si pars versa est, de parte erit actio. I. 10. §. 4. TITULUS III. - Quod jussu.

1. Meritò ex jussu domini in solidum adversùs eum judicium datur. Nam quodammodò cum eo contrahitur, qui jubet. 1. 1. C. civ. 1998.

2. Jussum autem accipiendum est: sive testato quis, sive per epistolam, sive verbis, aut per nuntium: sive specialiter in uno contractu jusserit, sive generaliter. 1. 1. §. 1 .C. civ. 1985.

3. Sed ego quæro, an revocare hoc jussum, antequàm credatur, possit, et puto, posse: quemadmodùm si mandasset, et posteà ante contractum contrariâ voluntate mandatum revocasset, et me certiorasset. l. 1. §. 2. C. civ. 2003, s.

1. Civilia officia adempta sunt fœminis. l. 1. S. I.

2. Solvit et qui reum delegat. 1. 8. §. 3. in fin. C. civ. 1273, 1275, 1277, 1295, 1690, 2112.

TITULUS II. De compensationibus.

1. Compensatio, est debiti et crediti inter se contributio. l. 1. C. civ. 1289.

2. Unusquisque creditorem suum, eumdemque debitorem, petentem, submovet, si paratus est compensare. 1. 2.]

Ideò compensatio necessaria est, quia interest nostrâ potiùs non solvere, quàm solutum repetere. 1. 3. C. civ. 1290, 1291. 3. Etiam quod naturâ debetur, venit in compensationem. 1. 6. v. l. 14. C. civ. 1291, 1293, pr. 581, 1004.

4. Quod in diem debetur, non compensabitur, antequàm dies venit, quanquàm dari oporteat. 1. 7. C. civ. 1186, 1291, 1292.

5. Quoties ex maleficio oritur actio, ut putà ex causâ furtivá exterorumque maleficiorum, si de eâ pecuniarrè agitui, compensatio locum habet. 1. 10. §. 2. C. civ. 1293, 1885, 2379.

6. Cùm alter alteri pecuniam sine usuris, alter usurariam debet, constitutum est à Divo Severo, concurrentis apud utrumque quantitatis usuras non esse præstandas. I. 11. C. civ. 1291.

7. Quæcunque per exceptionem perimi possunt, in compensationem non veniunt. I. 14. C. civ. 2219, s. 2228, s. 2262, S.

8. Pecuniam certo loco à Titio dari stipulatus sum is petit à me, quam ei debeo, pecuniam. Quæro, an hoc quoque compensandum sit, quanti meà interfuit certo loco dari. Respondit: si

Titius petit eam quoque pecuniam, quam certo loco dare promisit, in compensationem deduci oportet, sed cum suâ causâ, id est ut ratio habeatur, quanti Titii interfuerit, eo loco, quo convenerit, pecuniam dari. 1. 15.

9. Ob negotium copiarum, expeditionis tempore mandatum, curatorem condemnatum, pecuniam jure compensationis retinere non placuit: quoniam ea non compensantur. 1. 20.

In ea quæ reipublicæ te debere fateris, compensari ea quæ invicem ab eadem tibi debentur, is cujus de ea re notio est; jubebit si neque ex calendario, neque ex vectigalibus, neque ex frumenti vel olei publici pecuniâ, neque tributorum, neque alimentorum, neque ejus qui statutis sumptibus servit, neque fideicommissi civitatis debitor sis. l. 3. C. eod. v. 1. 46. §. 5. ff. de jur. fisci.

10. Placuit inter omnes, id, quod invicem debetur, ipso jure compensari. 1. 21.

Si constat pecuniam invicem deberi, ipso jure pro soluto compensationem haberi oportet, ex eo tempore ex quo ab utrâque parte debetur, utiquè quo ad concurrentes quantitates: ejusque solius quod ampliùs apud alterum est usuræ debentur, si modò petitio earum subsistit. 1. 4. C. eod. C. civ. 1289, s.

11. Id, quod pupillorum nomine debetur, si tutor petat: non posse compensationem objici ejus pecuniæ, quam ipse tutor suo nomine adversario debet. l. 23.

12. Ita compensationes objici jubemus, si causa ex quâ compensatur liquida sit, et non multis ambagibus innodata: sed possit judici facilem exitum sui præstare. 1. ult. C. de compens. C. civ. 1291.

13. Si quis vel pecunias, vel res quasdam per depositionis acceperit titulum, eas volenti ei qui deposuit reddere illicò modis omnibus compellatur, nullamque compensationem opponat. 1. 11. C. depos. 1. ult. C. de compens.. C. civ. 1293.

14. Prætextu debiti restitutio commodati non probabiliter recusatur. 1. ult. C. de commod. C. civ. 1293.

TITULUS III. - Depositi vel contrà.

1. Depositum est, quod eustodiendum alicui datum est. Dictum ex eo, quod ponitur. Præpositio enim de auget depositum: ut ostendat totum fidei ejus commissum, quod ad custodiam rei pertinet. I. 1. C. civ. 1915.

2. Si convenit ut in deposito et culpa præstetur : rata est conventio. Contractus enim legem ex conventione accipiunt. l. 1. §. 6. C. civ. 1927, S.

3. Dolum duntaxat præstare debere puto: (eum qui depositi tenetur). l. 1. §. 8. in fin.

Quod Nerva diceret, latiorem culpam dolum esse, Proculo displicebat: mihi verissimum videtur. Nam et si quis non ad eum modum, quem hominum natura desiderat, diligens est: nisi ta

men ad suum modum curam in deposito præstat, fraude non caret. Nec enim salvâ fide minorem iis, quàm suis rebus, diligen→ tiam præstabit. 1. 32. C. civ. 1927, s. co. 593.

4. Si res deposita deterior reddatur : quasi non reddita agi depositi potest, cùm enim deterior redditur : potest dici, dolo malo redditam non esse. l. 1. §. 16. C. civ. 1933.

5. Si rem depositam vendidisti, eamque posteà redemisti in causâ depositi: etiamsi sine dolo malo posteà perierit : teneri te depositi: quia semel dolo fecisti, cùm venderes. l. 1. §. 25. C. civ. 1930, 1935.

6. Si pecunia apud te, ab initio, hâc lege, deposita sit, ut si voluisses utereris: priusquàm utaris, depositi teneberis. l. 1. §. 34. C. civ. 1892, s. 1930, s.

7. Sæpè evenit, ut res deposita, vel nummi periculo sint ejus, apud quem deponuntur : ut putà si hoc nominatim convenit. Sed et si se quis deposito obtulit: idem Julianus scribit, periculo se depositi illigasse : ita tamen, ut non solùm dolum, sed etiam culpam, et custodiam præstet: non tamen casus fortuitos. l. 1. §. 35. C. civ. 1927, S.

8. Si pecunia in succulo signato deposita sit: et unus ex hæredibus ejus, qui deposuit: veniat repetens : quemadmodùm ei satisfiat, videndum est. Promenda pecunia est vel coràm prætore, vel intervenicntibus honestis personis : et exsolvenda pro parte hæreditaria. Sed etsi resignetur, non contra legem depositi fiet : cùm vel prætore auctore, vel honestis personis intervenientibus hoc eveniet residuo vel apud eum remanente, si hoc voluerit: sigillis videlicet priùs ei impressis, vel à prætore, vel ab his quibus coràm signacula remota sunt: vel si hoc recusaverit, in æde deponendo. Sed si res sunt, quæ dividi non possunt: omnes debebit tradere, satisdatione idoneâ à petitore ei præstandâ in hoc, quod supra ejus partem est. Satisdatione autem non interveniente, rem in ædem deponi, et omni actione depositarium liberari. 1. 1. §. 36. C. civ. 1939.

9. Ei apud quem depositum esse dicetur, contrarium judicium depositi datur. 1. 5. De indemnitate ejus qui depositum suscepit. d. I. C. civ. 1922, s. 1944, S.

10. Si velit sequester officium deponere, quid ei faciendum sit? Et ait Pomponius: adire eum, prætorem oportere: et ex ejus auctoritate denuntiatione factâ his, qui eum elegerant, ei rem restituendam qui præsens fuerit. Sed hoc non semper verum puto. Nam plerumquè non est permittendum, officium, quod semel suscepit, contra legem depositionis deponere nisi justissimâ causâ interveniente. Et cùm permittitur, rarò ei res restituenda est, qui venit: sed oportet eam, arbitratu judicis apud ædem aliquam deponi. 1. 5. §. 2. C. civ. 1960; pr. 6o5, s.

11. Propriè in sequestre est depositum quod à pluribus in so

lidum certâ conditione custodiendum reddendumque traditur. 1. 6. V. 1. l. 17. C. civ. 1956, 1961, 2060.

:

12. Si hominem apud se depositum ut quæstio de eo haberetur, ac proptereà vinctum, vel ad malam mansionem extensum, sequester solverit, misericordiâ ductus dolo proximum esse, quod factum est arbitror: quia cùm sciret cui rei pareretur, intempestivè misericordiam exercuit, cùm posset non suscipere talem causam, quàm decipere. 1. 7.

13. Datur actio depositi in hæredem ex dolo defuncti in solidum. Quanquam enim aliàs ex dolo defuncti non solemus teneri nisi pro eâ parte, quæ ad nos pervenit: tamen hic dolus ex contractu, reique persecutione descendit. Ideòque in solidum unus hæres tenetur: plures verò pro eâ parte, quâ quisque hæres est. 1. 7. §. 1.

14. Quoties foro cedunt nummularii, solet primo loco ratio haberi depositariorum: hoc est eorum, qui depositas pecunias habuerunt, non quas fœnore apud nummularios, vel cum nummulariis, vel per ipsos exercebant. Et antè privilegia igitur, si bona venierint, depositariorum ratio habetur. Dummodò eorum qui vel posteà usuras acceperunt ratio non habeatur quasi renuntiaverint deposito. 1. 7. §. 2. V. 1. l. 24. §. 2. de reb. aut jud. possid.

15. Item quæritur utrùm ordo spectetur eorum, qui deposuerunt: an vero simul omnium depositariorum ratio habeatur. Et constat, simul admittendos. Hoc enim rescripto principali significatur. 1. 7. §. ult.

16. Quod privilegium exercetur non in eâ tantùm quantitate, que in bonis argentarii, ex pecuniâ deposità, reperta est: sed in omnibus fraudatoris facultatibus. Idque propter necessarium usum argentariorum ex utilitate publicâ receptum est. Planè sumptûs causâ, qui necessariè factus est, semper præcedit. Nam deducto co, bonorum calculus subduci solet. Î. 8.

17. Depositum eo loco restitui debet, in quo sine dolo malo ejus est, apud quem depositum est. Ubi verò depositum est, nihil interest. Eadem dicenda sunt communiter, et in omnibus bonæ fidei judiciis. l. 12. §. 1. C. civ. 194, s.

18. Quemadmodùm quod ex stipulatu, vel ex testamento dari oporteat, post judicium acceptum cum detrimento rei periret: sic depositum quoque co die, quo depositi actum sit, periculo ejus apud quem depositum fuerit, est, si judicii accipiendi tempore potuit id reddere reus, nec reddidit. l. 12. §.ult.C. civ. 1929.

19. Si plures hæredes exstiterint ei, qui deposuerit: dicitur, si major pars adierit, restituendam rem præsentibus. Majorem autem partem non ex numero utiquè personarum, sed ex magnitudine portionum hæreditariarum intelligendam, cautelâ idoneâ reddendâ. 1. 14.