οὕτως ἔκτος ἀπὸ τῶν ἀποστό- Hyginus i, post Pius, post quem Anicetus. λων καθίσταται Ξύστος· μετὰ δὲ τοῦ- Quum autem successisset Aniceto Soter, τον Τελεσφόρος, ὃς καὶ ἐνδόξως ἐμαρ- nunc duodecimo loco episcopatum τύρησεν· ἔπειτα Υγῖνος 2, εἶτα Πίος, ab apostolis habet Eleutherius. Hac μεθ ̓ ὃν ̓Ανίκητος. διαδεξαμένου τὸν ordinatione et successione, ea quae est ab 5 Ανίκητον Σωτῆρος, νῦν δωδεκάτῳ apostolis in ecclesia traditio et veritatis praeτόπῳ τὸν τῆς ἐπισκοπῆς ἀπὸ τῶν conatio pervenit usque ad nos. Et est pleἀποστόλων κατέχει κλῆρον 'Ελεύ- nissima haec ostensio, unam et eandem viviθερος. 5. τῇ αὐτῇ τάξει καὶ τῇ αὐτῇ ficatricem fidem esse, quae in ecclesia ab διδαχῇ ἥ τε ἀπὸ τῶν ἀποστόλων ἐν τῇ apostolis usque nunc sit conservata et tra- 10 ἐκκλησίᾳ παράδοσις καὶ τὸ τῆς ἀληθείας dita in veritate. κήρυγμα κατήντηκεν εἰς ἡμᾶς. (Eusebius h. e. V 6 1) 2. 42. 6. Irenaeus: Die Gemeinden zu Smyrna und Ephesus Zeugen der apostolischen Tradition (Polykarp; Johannes; Marcion). 15 III 3 4. Καὶ Πολύκαρπος δὲ οὐ Et Polycarpus autem non solum μόνον ὑπὸ ἀποστόλων μαθητευθεὶς καὶ ab apostolis edoctus et conversatus cum συναναστραφεὶς πολλοῖς τὸν Χριστὸν multis ex eis, qui dominum nostrum videἑωρακόσιν, ἀλλὰ καὶ ὑπὸ ἀποστόλων runt; sed etiam ab apostolis in Asia, in ea κατασταθεὶς εἰς τὴν ̓Ασίαν, ἐν τῇ ἐν quae est Smyrnis ecclesia con-20 Σμύρνῃ ἐκκλησίᾳ ἐπίσκο- stitutus episcopus, quem et nos πος, ὃν καὶ ἡμεῖς ἑωράκαμεν ἐν τῇ vidimus in prima nostra aetate: (multum πρώτῃ ἡμῶν ἡλικίᾳ· 4. (ἐπιπολὺ γὰρ enim perseveravit et valde senex glorioπαρέμεινε, καὶ πάνυ γηραλέος, ἐνδόξως sissime et nobilissime martyrium faciens καὶ ἐπιφανέστατα μαρτυρήσας, ἐξῆλθε exivit de hac vita) haec docuit sem-25 τοῦ βίου) ταῦτα διδάξας ἀεὶ, ἃ καὶ per quae ab apostolis didiceπαρὰ τῶν ἀποστόλων ἔμαθεν, ἃ rat, quae et ecclesiae tradidit, καὶ ἡ ἐκκλησία παραδίδω- et sola sunt vera. Testimonium his σιν, ἃ καὶ μόνα ἐστὶν ἀληθῆ. perhibent quae sunt in Asia ecclesiae omnes 5. μαρτυροῦσι τούτοις αἱ κατὰ τὴν Ασίαν et qui usque adhuc successerunt Polycarpo: 30 ἐκκλησίαι πᾶσαι, καὶ οἱ μέχρι νῦν δια- qui vir multo maioris auctoritatis et fidelior δεδεγμένοι τον Πολύκαρπον, πολλῷ veritatis est testis, quam Valentinus et Marἀξιοπιστότερον καὶ βεβαιότερον άλη- cion et reliqui, qui sunt perversae sententiae. θείας μάρτυρα ὄντα Ουαλεντίνου καὶ Is enim est, qui sub Aniceto quum advenisset Μαρκίωνος καὶ τῶν λοιπῶν κακογνω- in urbem, multos ex his quos praediximus, 35 μόνων. ὃς καὶ ἐπὶ ̓Ανικήτου ἐπιδημή- haereticos convertit in ecclesiam Dei, unam σας τῇ Ρώμῃ, πολλοὺς ἀπὸ τῶν προειρη- et solam hanc veritatem annuntians ab μένων αἱρετικῶν ἐπέστρεψεν εἰς τὴν apostolis percepisse se, quam et ecclesiae ἐκκλησίαν τοῦ θεοῦ, μίαν καὶ μόνην tradidit. Et sunt qui audierunt eum dicenταύτην ἀλήθειαν κηρύξας ὑπὸ τῶν ἀπο- tem, quoniam Ioannes domini discipulus, 40 στόλων παρειληφέναι, τὴν ὑπὸ τῆς ἐκ- in Epheso iens lavari, quum vidisset intus κλησίας παραδεδομένην. 6. καὶ εἰσὶν οἱ Cerinthum, exsilierit de balneo non lotus; 1 Iren. I 27 1: Κέρδων ἐπιδημήσας ἐν τῇ Ρώμῃ ἐπὶ Ὑγίνου, ἔννατον κλῆρον τῆς ἐπισκοπικῆς διαδοχῆς ἀπὸ τῶν ἀποστόλων ἔχοντος; ΙΙΙ 43: Ὑγίνου, ὃς ἦν ἔννατος ἐπίσκοπος. Ebenso Cyprian epist. 74 2 (ed. Hartel II 801). 2 Zu der Frage einer Röm. Bischofsliste Epiphanius, Panarion haer. 27, 6, ed. KHoll, L 1919, 308 ff.; BÖHMER, ZNW VII, 1906, 193 ff.; cf. HARNACK, Chronologie I 184 ff.; LIETZMANN, Petrus und Paulus in Rom 14 ff. ἀκηκοότες αὐτοῦ, ὅτι ̓Ιωάννης, ὁ τοῦ dicens, quod timeat ne balneum concidat, κυρίου μαθητής, ἐν τῇ ̓Εφέσῳ πορευ- quum intus esset Cerinthus inimicus veritaθεὶς λούσασθαι, καὶ ἰδὼν ἔσω Κήριν- tis. Et ipse autem Polycarpus Marcioni aliθον, ἐξήλατο τοῦ βαλανείου μὴ λουσά- quando occurrenti sibi et dicenti: Cog5 μενος ἀλλ ̓ ἐπειπών· φύγωμεν, μὴ καὶ noscis nos ? respondit: Cognosco te primoτὸ βαλανεῖον συμπέσῃ, ἔνδον ὄντος genitum Satanae. Tantum apostoli et hoΚηρίνθου, τοῦ τῆς ἀληθείας ἐχθροῦ. rum discipuli habuerunt timorem, ut neque 7. καὶ αὐτὸς δὲ ὁ Πολύκαρπος Μαρκίωνί1 verbo tenus communicarent alicui eorum, ποτε εἰς ὄψιν αὐτῷ ἐλθόντι καὶ φήσαντι qui adulteraverunt veritatem, quemadmo10 ἐπιγινώσκεις ἡμᾶς; ἀπεκρίθη· ἐπιγι- dum et Paulus ait: Haereticum autem νώσκω τὸν πρωτότοκον τοῦ σατανᾶ. hominem post unam correptionem devita, τοσαύτην οἱ ἀπόστολοι καὶ οἱ μαθηταὶ sciens quoniam perversus est qui est talis αὐτῶν ἔσχον εὐλάβειαν πρὸς τὸ μηδὲ et est a semetipso damnatus. μέχρι λόγου κοινωνεῖν τινὶ τῶν παρα 15 χαρασσόντων τὴν ἀλήθειαν, ὡς καὶ Παῦλος ἔφησεν 2 · αἱρετικὸν ἄνθρωπον μετὰ μίαν καὶ δευτέραν νουθεσίαν παραιτοῦ, εἰδὼς ὅτι ἐξέστραπται ὁ τοιοῦτος καὶ ἁμαρτάνει, ὢν αὐτοκατάκριτος. 20 *Εστι δὲ καὶ ἐπιστολὴ Πολυκάρπου πρὸς Φιλιππησίους γεγραμμένη ἱκανωτάτη, ἐξ ἧς καὶ τὸν χαρακτῆρα τῆς πίστεως Est autem et epistola Polycarpi ad Phiαὐτοῦ καὶ τὸ κήρυγμα τῆς ἀληθείας οἱ lippenses scripta perfectissima, ex qua et βουλόμενοι καὶ φροντίζοντες τῆς ἑαυτῶν characterem fidei eius et praedicationem 25 σωτηρίας δύνανται μαθεῖν. Euseb. h. e. veritatis, qui volunt et curam habent suae IV 14 38. ̓Αλλὰ καὶ ἡ ἐν ̓Εφέσῳ salutis, possunt discere. Sed et quae ἐκκλησία ὑπὸ Παύλου μὲν τεθε- est Ephesi ecclesia a Paulo quiμελιωμένη, Ιωάννου δὲ παραμείναντος dem fundata, Ioanne autem permanente apud αὐτοῖς μέχρι τῶν Τραϊανοῦ χρόνων, eos usque ad Traiani tempora, testis 30 μάρτυς ἀληθής ἐστι τῆς τῶν est verus apostolorum ἀποστόλων παραδόσεως. Euseb. ditionis. III 23 4. 43. 7. Irenaeus: Der Episkopat im Besitz der Wahrheit. tra IV 26 2. Quapropter eis qui in ecclesia sunt presbyteris obaudire oportet, his qui 35 successionem habent ab apostolis, sicut ostendimus; qui cum episcopatus successione charisma veritatis certum secundum placitum patris acceperunt; reliquos vero, qui absistunt a principali successione, et quocunque loco colligunt, suspectos habere vel quasi haereticos et malae sententiae. 40 44. 8. Irenaeus: Die Erhaltung der apostolischen Lehre. Ι 33 8. Γνῶσις ἀληθὴς ἡ τῶν ἀποστό- Agnitio vera est apostolorum doctrina λων διδαχὴ καὶ τὸ ἀρχαῖον τῆς ἐκκλη- et antiquus ecclesiae status in universo σίας σύστημα κατὰ παντὸς τοῦ κόσμου. mundo et character corporis Christi secundum successiones episcoporum, quibus illi eam, quae in unoquoque loco est, ecclesiam tradiderunt; quae pervenit usque ad nos custoditione sine fictione scripturarum tractatio plenissima neque additamentum neque ablationem recipiens; et lectio sine falsatione et secundum scripturas expositio legitima et diligens et sine periculo et sine blasphemia; et praecipuum dilectionis munus, quod est pretiosius quam agnitio, gloriosius autem quam prophetia, omnibus autem reliquis charismatibus supereminentius. 5 45. Caius von Rom1: Die Gräber des Petrus und Paulus in Rom. Eusebius h. e. 11 25 5—7. ERBES (cf. oben Nr. 5) 67 ff.; FRIEDRICH 69 f.; ZISTERER, Th Q 1892, HARNACK, LG I 601; RE 3, 1897, 638; GRISAR I 225; LIETZMANN, Petrus u. Paulus i. Rom 106 ff.; GLA FIANA, The tombs of Peter and Paul ad Catacumbas Harvard Theol. Rev. 14, 1921; PSTYGER, Erste Ruhestätte der Apostel fürsten Petrus und Paulus an d. Via Appia, 10 ZKathTh 45, 1921; HDIECKMANN. Zeugnis d. Polykrates f. d. Apostelgräber in Rom, ebend.; JPKIRSCH, Das neuentdeckte Denkmal d. Apostel Petrus u. Paulus,,in Catacumbas“ an d. Appischen Straße in Rom, RQ 30, 1922; LIETZMANN, The tomb of the apostles, Harvard Theol. Rev. 16, 1923. Παῦλος δὴ οὖν ἐπ' αὐτῆς Ρώμης τὴν κεφαλὴν ἀποτμηθῆναι καὶ Πέτρος ὡσαύ- 15 τως ἀνασκολοπισθῆναι κατ' αὐτὸν ἱστοροῦνται. καὶ πιστοῦταί γε τὴν ἱστορίαν ἡ Πέτρου καὶ Παύλου εἰς δεῦρο κρατήσασα ἐπὶ τῶν αὐτόθι κοιμητηρίων πρόσρησις. 6. οὐδὲν δ ̓ ἧττον καὶ ἐκκλησιαστικὸς ἀνήρ, Γάϊος ὀνόματι, κατὰ Ζεφυρί νον Ρωμαίων γεγονώς ἐπίσκοπον· ὃς δὴ Πρόκλῳ τῆς κατὰ Φρύγας προϊσταμένω γνώμης ἐγγράφως διαλεχθεὶς αὐτὰ δὴ ταῦτα περὶ τῶν τόπων, 20 ἔνθα τῶν εἰρημένων ἀποστόλων τὰ ἱερὰ σκηνώματα κατατέθειται, φησίν· τ. „,ἐγὼ δὲ τὰ τρόπαια τῶν ἀποστόλων ἔχω δείξαι. ἐὰν γὰρ θελήσῃς ἀπελθεῖν ἐπὶ τὸν Βατικανὸν ἢ ἐπὶ τὴν ὁδὸν τὴν ̓ Ωστίαν, εὑρήσεις τὰ τρόπαια τῶν ταύτην ἱδρυσαμένων τὴν ἐκκλησίαν. Tertullian, Presbyter in Karthago (gest. c. 220). AHAUCK, T.s Leben u. Schriften, Erl. 1877, 166 ff.; ENÖLDECKEN, Tertullian, Gö 1890; HARNACK, LG I 667 ff.; BARDENHEWER, LG II, 377 ff.; SCHANZ-KRÜGER 270 ff.; BONWETSCH, RE 19, 1907, 537 ff.; 24, 560. 46. 1. Tertullian: Klerus und Laien; Spendung der Taufe. De baptismo c. 17: CSEL XX 214 f. 25. 30 Dandi quidem (baptismi) habet ius summus sacerdos, qui est episcopus; dehinc presbyteri et diaconi, non tamen sine episcopi auctoritate, propter ecclesiae honorem, quo salvo salva pax est. Alioquin etiam laicis ius est. Quod enim ex aequo accipitur, ex aequo dari potest. Nisi episcopi iam aut presbyteri aut diaconi, vocantur discentes. Domini sermo non debet abscondi ab ullo. Perinde et baptismus, aeque dei census, 35 ab omnibus exerceri potest. Sed quanto magis laicis disciplina verecundiae et modestiae incumbit, cum ea maioribus competant, ne sibi adsumant dicatum episcopi officium? Episcopatus aemulatio schismatum mater est. Omnia licere dixit sanctissimus apostolus, sed non omnia expedire 2. Sufficiat scilicet in necessitatibus ut utaris, sicubi aut loci aut temporis aut personae condicio compellit. 47. 2. Tertullian: Kindertaufe. De baptismo c. 18: CSEL XX 216. 40 Pro cuiusque personae condicione ac dispositione, etiam aetate, cunctatio baptismi utilior est, praecipue tamen circa parvulos. Quid enim necesse, si non tam necesse est, sponsores etiam periculo ingeri, qui et ipsi per mortalitatem destituere promissiones suas 45 possunt et proventu malae indolis falli? Ait quidem dominus 3 nolite illos prohibere ad 1 Kirchlicher Schriftsteller z. Z. des Bischofs Zephyrin in Rom, vgl. Bardenhewer LG I. 432 ff. 2 I Ko 6 12. 3 Mt 19 14. 5 me venire. Veniant ergo, dum adolescunt; veniant, dum discunt, dum quo veniant docentur; fiant Christiani, cum Christum nosse potuerint. Quid festinat in nocens aetas ad remissionem peccatorum? 48. 3. Tertullian: Erbsünde. De anima c. 41: Oehler II 622. ESSER, Seelenlehre T. s., Pad. 1893. Malum igitur animae, praeter quod ex obventu spiritus nequam superstruitur, ex originis viti o antecedit, naturale quodammodo. Nam, ut diximus, naturae corruptio alia natura est, habens secum deum et patrem, ipsum scilicet corruptionis auctorem, ut tamen insit et bonum animae illud principale, illud divinum atque germanum, et proprie 10 naturale. Quod enim a Deo est, non tam extinguitur quam obumbratur. 15 De testimonio animae c. 3: Oehler I 405. Per quem (sc. Satanan) homo a primordio circumventus, ut praeceptum dei excederet, et propterea in mortem datus exinde totum genus de suo semine infectum suae etiam damnationis traducem fecit. 49. 4. Tertullian: Mischehen mit Heiden. Ad uxorem II 3: Oehler 1 687. 1 Fideles gentilium matrimonia subeuntes stupri reos constat esse et arcendos ab omni communicatione fraternitatis ex litteris apostoli dicentis 1 cum eiusmodi ne cibum quidem sumendum. Aut numquid tabulas nuptiales de illo apud tribunal domini proferemus et 20 matrimonium rite contractum allegabimus quod vetuit ipse? Non adulterium est quod prohibitum est, non stuprum est? Extranei hominis admissio minus templum dei violat, minus membra Christi cum membris adulterae commiscet? 25 50. 5. Tertullian: Apostolische Gemeinden. De praescriptione haereticorum c. 19 ff.: Oehler II 18 f. c. 19. Non ad scripturas provocandum est, nec in his constituendum certamen in quibus aut nulla aut incerta victoria est aut parum certa. Nam etsi non ita evaderet conlatio scripturarum, ut utramque partem parem sisteret, ordo rerum desiderabat illud prius proponi, quod nunc solum disputandum est: quibus competat fides ipsa, cuius sint scripturae, a quo et per quos, et quando, et 30 quibus sit tradita disciplina qua fiunt christiani. Ubi enim apparuerit esse veritatem disciplinae et fidei christianae, illic erit veritas scripturarum et expositionum et omnium traditionum christianarum. c. 20. Apostoli... in orbem profecti eandem doctrinam eiusdem fidei nationibus promulgaverunt. Et perinde ecclesias apud unamquamque civitatem condiderunt, a qui35 bus traducem fidei et semina doctrinae ceterae exinde ecclesiae mutuatae sunt et cottidie mutuantur, ut ecclesiae fiant. Ac per hoc et ipsae apostolicae deputabuntur ut suboles apostolicarum ecclesiarum. Omne genus ad originem suam censeatur necesse est. Itaque tot ac tantae ecclesiae una est illa ab apostolis prima, ex qua omnes. Sic omnes primae et omnes apostolicae, dum una omnes probant unitate communicatio pacis et appellatio 40 fraternitatis et contesseratio hospitalitatis, quae iura non alia ratio regit, quam eisdem sacramenti una traditio. c. 21. Hinc igitur dirigimus praescriptionem, si dominus Christus Iesus apostolos misit ad praedicandum, alios non esse recipiendos praedicatores quam Christus instituit, quasi nec alius patrem novit nisi filius et cui filius revelavit, nec aliis videtur revelasse 1 cf. I Ko 5 11. filius quam apostolis quos misit ad praedicandum, utique quod illis revelavit. Quid autem praedicaverint, id est quid illis Christus revelaverit, et hic praescribam non aliter probari debere, nisi per easdem ecclesias quas ipsi apostoli condiderunt, ipsi eis praedicando tam viva, quod aiunt, voce quam per epistolas postea. Si haec ita sunt, constat perinde omnem doctrinam quae cum illis ecclesiis apostolicis matricibus et originalibus fidei 5 conspiret veritati deputandam, id sine dubio tenentem quod ecclesiae ab apostolis, apostoli a Christo, Christus a deo accepit: omnem vero doctrinam de mendacio praeiudicandam quae sapiat contra veritatem ecclesiarum et apostolorum Christi et dei. Superest ergo, ut demonstremus, an haec nostra doctrina, cuius regulam supra edidimus, de apostolorum traditione censeatur, et ex hoc ipso, an ceterae de mendacio veniant. Com- 10 municamus cum ecclesiis apostolicis, quod nulla doctrina diversa. Hoc est testimonium veritatis. 51. 6. Tertullian: Ende des Petrus und Paulus; Ansehen der römischen Gemeinde. De praescriptione haereticorum c. 24. 36: Oehler II 23. 33 f. c. 24. Bene, quod Petrus Paulo et in martyrio adaequatur. c. 36. Age iam, qui 15 voles curiositatem melius exercere in negotio salutis tuae, percurre ecclesias apostolicas, apud quas ipsae adhuc cathedrae apostolorum suis locis praesident, apud quas ipsae authenticae litterae eorum recitantur, sonantes vocem et repraesentantes faciem uniuscuiusque. Proxima est tibi Achaia, habes Corinthum. Si non longe es a Macedonia, habes Philippos, habes Thessalonicenses. Si potes in Asiam tendere, habes Ephesum. Si autem 20 Italiae adiaces, habes Romam, unde nobis quoque auctoritas praesto est. Ista quam felix ecclesia, cui totam doctrinam apostoli cum sanguine suo profuderunt, ubi Petrus passioni dominicae adaequatur, ubi Paulus Ioannis exitu coronatur, ubi apostolus Ioannes, posteaquam in oleum igneum demersus nihil passus est, in insulam relegatur. 52. 7. Tertullian: Apostol. Ursprung des Episkopats; Clemens, B. v. Rom, ein- 25 gesetzt durch Petrus. De praescriptione haereticorum c. 32: Oehler 11 29 f. Ceterum si quae audent interserere se aetati apostolicae, ut ideo videantur ab apostolis traditae, quia sub apostolis fuerunt, possumus dicere: Edant ergo origines ecclesiarum suarum, evolvant ordinem episcoporum suorum ita per successionem ab initio 30 decurrentem, ut primus ille episcopus aliquem ex apostolis vel apostolicis viris, qui tamen cum apostolis perseveravit, habuerit auctorem et antecessorem. Hoc enim modo ecclesiae apostolicae census suos deferunt, sicut Smyrnaeorum ecclesia Polycarpum ab Ioanne collocatum refert, sicut Romanorum Clementem a Petro ordinatum itidem. Perinde utique et ceterae exhibent, quos ab apostolis in episcopatum constitutos apostolici seminis tra- 35 duces habeant. 53. 8. Tertullian: Martyrium des Petrus und Paulus in Rom. Videamus, quod lac a Paulo Corinthii hauserint, ad quam regulam Galatae sint recorrecti, quid legant Philippenses, Thessalonicenses, Ephesii, quid etiam Romani de 40 proximo sonent, quibus evangelium et Petrus et Paulus sanguine quoque suo signatum reliquerunt. 2. Scorpiace c. 15: CSEL XX 178. Quae tamen passos apostolos scimus, manifesta doctrina est. Hanc intellego solam Acta decurrens, nihil quaero. Carceres illic et vincula et flagella et saxa et gladii et im- 45 |