INLEIDING.

Het mag in een tijd als de onze, waarin het verkeer der volkeren onderling tot een zeer hoogen trap van ontwikkeling is gekomen, waarin vooral de zeehandel van het grootste belang is voor de welvaart der natien, eene zaak van gewigt worden genoemd de regtsbetrekkingen te leeren kennen, waardoor het verkeer ter zee wordt beheerscht. Niet alleen de verhouding van het schip en zijne bemanning tot den staat waartoe het behoort, maar ook de betrekking tot andere staten komt hier in aanmerking.

Niet op ééne en dezelfde wijze echter kan men van beide kennis nemen: de eerste toch wordt bepaald door de wet van dien staat, de betrekkingen tot vreemde staten door het volkenregt. Geen geschreven wetboek geeft hier de bepalingen aan de hand, die moeten worden gevolgd, wij dienen op eene andere en dikwijls moeijelijker wijze op te sporen waaraan men zich te houden heeft. En heeft men in het volkenregt over vele gewigtige vragen verschillende gevoelens voorgestaan, ook over den regtstoestand der schepen, vooral in betrekking tot vreemde staten is veel gestreden. Juist daarom wordt het van dubbel gewigt een opzettelijk onderzoek omtrent dit punt in te stellen, een onderzoek dat ruimschoots de moeite zal beloonen, daar de wetenschap in de eerste plaats wordt opgeroepen, om daar waar onzekerheid heerscht haar licht te doen schijnen en hare beslissende stem te doen hooren

De regel schip is territoir," die op dit gebied een zoo ruim veld inneemt, is dan ook eene naauwkeurige beschouwing overwaardig. Een prijsvraag, in 1862 door de Regtsgeleerde faculteit der Groningsche Hoogeschool uitgeschreven, lokte mij uit daaraan mijn krachten te beproeven. ,,Requiritur disputatio (zoo luidde ze) de juris gentium regula: navem esse partem et quasi continuationem territorii. Exponatur quae sit hujus regulae introductae sensimque propagatae historia et quam late pateat ejus usus. Non tantum juris gentium sed et aliarum jurisprudentiae partium habeater ratio."

Ofschoon reeds vóór eenige maanden de heer R. G. PHILIPSON eene verhandeling over hetzelfde onderwerp in het licht heeft gezonden '), ben ik toch bij mijn voornemen gebleven, om de vruchten van mijnen arbeid tot proefschrift te gebruiken, vooral omdat ik eene geheel andere meening ben toegedaan dan hij, 'tgeen trouwens geen wonder is, want misschien zijn er weinig regels die aanleiding hebben gegeven tot zooveel verschil van gevoelen als deze. Terwijl de een hem ten zeerste goedkeurt en prijst, kan de ander bijna geen woorden vinden om hem te verwerpen en er tegen te waarschuwen: ORTOLAN 2) roept vol bewondering uit:,,Si cette locution n'était pas en usage, si elle n'était pas devenue vulgaire chez toutes les nations, il faudrait l'inventer !" ,,to argue (zegt daarentegen MANNING) that a neutral ship is neutral territory is a fiction so palpable, that is appears surprising that it should ever have been insisted on as a tenable position" 3). De een doet alle mogelijke moeite om hem aan te bevelen en te betoogen dat hij waarheid bevat, de ander verklaart hem voor onaannemelijk: HAUTEFEUILLE vult een aantal paginas met een be

1) Acad. Proefschr. over den volkenregtelijken regel „schip is teritoir”, Utrecht, 1864.

2) THÉODORE ORTOLAN, Règles internationales et diplomatie de la mer, 4e éd. Paris, 1864, T. I. Livr. II. Chap. X, P. 193.

3) Commentaries on the Law of Nations, by WM. OKE MANNING, London, 1839, p. 210.

toog om allen twijfel aan zijne deugdelijkheid weg te nemen '), JAMES REDDIE, die van geheel tegenovergestelde meening is, noemt hem o. a. : ,,an hypothesis or supposition inconsistent with physical fact, with the actual state of matters on the face of this globe” 2), en een ander Engelschman, die onder den naam Historicus eenige artikelen over volkenregt aan den Times heeft geleverd, maakt zich zelfs vrolijk met de dwaasheid van hen die 't schip voor territoir houden. In tijd van vrede zegt hij, heeft het er misschien nog eenige overeenkomst meê: „,but to say of the neutral merchant vessel in time of war, that it is like the neutral territory is to compare it to a thing to which it has absolutely no more likeness than Hamlets cloud to the weasel or the whale" 3). PINHIERO FERREIRA noemt hem eenvoudig,,une chimérique fiction" ).

Dat verschil van opinie omtrent dien zoo korten regel, die naar men zou meenen regt eenvoudig en duidelijk is, vindt voor een gedeelte zijne verklaring daarin, dat niet allen denzelfden zin er aan hechten. Sommigen toch zien er de werkelijkheid in uitgedrukt, zij beschouwen inderdaad het schip als een gedeelte van het territoir, even goed als een eiland of eene stad, wel is het een bewegelijk deel er maar dit doet niets ter zake, dit verandert zijnen aard niet. Tot de voorstanders van deze leer dient men o. a. HAUTEFEUILLE te brengen, dien men toch moeijelijk anders kan opvatten wanneer men hem b. v. hoort zeggen: „Le navire est en réalité une portion du territoire du peuple auquel il appartient; ce n'est pas ici, comme l'a prétendu un auteur (ORTOLAN) qui vient de me préceder une fiction:

van,

1) Des droits et des devoirs des nations neutres en temps de guerre maritime, Paris, 1849, Tit. VI, Ch. I, Sect. I, T. II, p. 5—46. 2) Researches historical and critical in maritime international law Edinburgh, 1844, p. 264.

3) Letters bij Historicus on some questions of international law. Reprinted from. „the Times" with considerable additions, London and Cambridge, 1863, p. 204.

4) Cours de droit public', T. II, art. 18, § 50.

c'est une vérité absolue"). Op vele andere plaatsen spreekt hij in denzelfden geest 2) en tracht zijn gevoelen nader aan te dringen in een opstel, geschreven naar aanleiding van een arrest van het Cour de cassation 3), terwijl hij in zijn historisch werk dezelfde meening doet doorstralen 4).

Anderen zien in dezen regel niet de uitdrukking van de werkelijkheid, maar verklaren hem voor eene figuurlijke uitdrukking, waarmede men te kennen wil geven, dat het schip, schoon inderdaad iets anders dan grondgebied, toch in zoo vele opzigten er meê overeenkomt, dat men het gerust dien naam mag geven, daar men zich zoo terstond den geheelen regtstoestand waarin het verkeert gemakkelijk voor den geest kan brengen, door er eenvoudig die regten aan toe te kennen, die ook aan het territoir toekomen. Zij die van deze meening zijn moeten dus erkennen dat de regel, zoo als hij daar ligt, strikt genomen een onwaarheid behelst, immers eene zaak, die met eene andere in sommige opzigten overeenkomt, mag daarom nog niet geheel er meê gelijk gesteld worden.

en

Wij zullen eene menigte voorbeelden ontmoeten van geleerden, die den regel voor eene figuurlijke spreekwijze, of zooals sommigen zeggen voor eene fictie verklaren, dus hierin eene andere opinie toegedaan zijn dan HAUTEFEUILLE en eenige anderen, hier willen we slechts opmerken dat onder hen ook nog niet allen het eens zijn. Bij sommigen vindt zij niet den minsten bijval, zij drukken er telkens met allen klem op, dat eene fictie eene onwaarheid is, en dus vooral met voorzigtigheid en wantrouwen moet

1) Droits et Devoirs, Tit. IV, Ch. II, Tom. I, p. 410.

2) Droits et Devoirs, T. II, p. 7, 9, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, 23, 24, 29, 46; III, p. 7, 97, 105, 312, 314; IV, p. 124, v. 151, 325, 436, enz.

3) Te vinden bij DALLOZ, Jurispr. Gén. Recueil périodique, 1859, I, p. 88, noot 1) en 2).

4) Histoire des Origines, des progrès et des variations du droit maritime international. Paris, 1858, p. 59, 61, 68, 72, 74 enz.

worden behandeld, anderen zien alleen in den naam eene fictie, terwijl dan hetgeen zij beteekent wel degelijk eene waarheid blijft n. 1. deze, dat de betrekking van het staatsgezag tot het schip dezelfde is als die tot het territoir, dat het souvereiniteits-regt zich er evenzeer over uitstrekt als over het grondgebied: hiervoor is de regel,,,schip is territoir" slechts eene verkorte uitdrukking ').

Bij zoozeer uiteenloopende gevoelens omtrent de beteekenis van den regel zelven, is het geen wonder, dat men het ook volstrekt niet eens is over zijnen omvang en zijne werking. En juist omdat het van groot belang is, ook voor de praktijk, om een en ander naauwkeurig te bepalen, zal het de moeite waard zijn hem meer van nabij te beschouwen. Om dit op eene grondige wijze te kunnen doen, zal de geschiedenis moeten worden geraadpleegd, wij zullen dus eerst onderzoeken hoe hij ontstaan en langzamerhand verspreid is, om daarna over den regel zelven, zijn omvang en zijne werking te kunnen oordeelen.

1 Vgl. PHILIPSON, Proefschrift, p. 6, 292, V.